Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2022 оны 07 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2022 оны 07 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө,  Бугант, Хараа, Бургалтай,  Хүдэр, Буур,  Хиагт, Наушка голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 196.9-267.9 мг/л-т хэлбэлзэж, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас (цаашид ХА гэх) нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс авсан сорьцонд 0.072 мгN/л буюу ХА-аас 3.60 дахин, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд 0.085 мгN/л буюу ХА-аас 4.25 дахин давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 177.1-243.3 мг/л-т хэлбэлзэж, нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж Орхон-Орхон хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд 0.028 мгN/л буюу ХА-аас 1.40 дахин,  Орхон-Шаамар хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд 0.042 мгN/л буюу ХА-аас 2.10 дахин, Орхон-Сүхбаатар хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд 0.050 мгN/л буюу ХА-аас 2.5 дахин давсан байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 63.5-90.9 мг/л, нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьцонд  0.053- 0.076 мгN/л буюу ХА-аас 2.65-3.80 дахин давсан байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 178.0-266.8 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  Хараа-Зүүнхараа хяналт шинжилгээний дээд, доод цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.045-0.057 мгN/л буюу ХА-аас 2.25-2.85 дахин давсан байна.

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 123.2 мг/л,  нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.050 мгN/л буюу ХА-аас 2.50 дахин давсан байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 115.6 мг/л  нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.060 мгN/л буюу ХА-аас 3.00 дахин давсан байна.

Туул гол, Туул голын Орхонтуул хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 230.3 мг/л  нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.021 мгN/л буюу ХА-аас 1.05 дахин давсан байна.

             Буур гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 611.5 мг/л,  нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.026 мгN/л буюу ХА-аас 1.30 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 16.0 мгО/л буюу 1.60 дахин давсан байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 692.6 мг/л, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 3.77 мгN/л буюу ХА-аас 7.54 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.169 мгN/л буюу ХА-аас 8.45 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.125 мгР/л буюу ХА-аас 1.25 дахин перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 10.4 мгО/л буюу 1.04 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2022 оны 07 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 63.64 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2022 оны 07 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

                                                                                                                               2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, эрдэс фосфор /Р_эрд/ MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Хүдэр, Туул голын ус  цэвэр байна. Харин Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар сумын агаарын чанарын 1-р харуулын 07-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.004 мг/м³, хамгийн их нь 0.007 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.017 мг/м³, хамгийн их нь 0.036 мг/м³, нийт тоос дундаж 0.044 мг/м³, хамгийн их нь 0.059 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.017 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.027 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.003 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер  М.Өнөржаргал